Tp. Hồ Chí Minh, 5/6/2025

(Các title và lời dẫn trong bài do BBT viết)

Bài tóm tắt có TẠI ĐÂY

ĐỘT PHÁ THỂ CHẾ: CẦN MỘT NGHỊ QUYẾT VỀ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC NỮA THÌ NGHỊ QUYẾT 57 VÀ NGHỊ QUYẾT 68 SẼ THÀNH “KHOÁN 10” TRONG THỜI ĐẠI CÔNG NGHỆ

Rút kinh nghiệm từ những năm 80 trong lĩnh vực nông nghiệp, từ Chỉ thị 100 - gọi tắt là Khoán 100 (năm 1981) đến Khoán 10 (năm 1988) mất 7 năm để điều chỉnh đủ 3 mối quan hệ sản xuất: quan hệ SỞ HỮU tư liệu, quan hệ PHÂN CÔNG lao động và quan hệ PHÂN PHỐI sản phẩm để từ đó HTX (tương tự Doanh nghiệp Nhà nước) và hộ cá thể (tương tự Doanh nghiệp Tư nhân) không còn chồng chéo, triệt tiêu nhau.

Khoa học địa lý và con người

Trong mảng công nghệ, cá nhân tôi đã hoạt động đến nay là 30 năm rồi. Tôi bắt đầu làm phần mềm từ năm 1995, có thể nói tôi rất hiểu rõ năng lực của người Việt Nam. Chúng ta thuộc Top đứng đầu thế giới. Có lẽ chúng ta được lựa chọn về mặt địa lý. Tôi cứ nhìn lên bản đồ thế giới, cả khu vực Châu Á này cạnh tranh nhau thành Trung Nguyên, Trung Quốc rộng lớn thế. Tất cả những người trong lịch sử nghìn năm họ bất đồng chính kiến hay có những tư tưởng mới thì họ sẽ chạy về vùng đất Việt Nam chúng ta. Chúng ta nhìn lên bản đồ đúng không ạ (phần chữ S nối ra biển - ông Quảng mô tả). Rõ ràng nó là một sự chọn lọc tự nhiên về mặt sinh học. Và đấy là lý do tại sao con người Việt Nam rất thông minh, điều đó đã được thừa nhận.

Video được biên tập bởi Báo Người lao động

Việt Nam có tiềm năng rất lớn về công nghệ

Thực tế, ứng dụng AI Chat GPT mà cả thế giới “náo loạn” trong 2- 3 năm vừa qua. Đến ngày hôm nay, hầu như tất cả các nhà khoa học khẳng định là nó bằng hoặc hơn việc loài người tìm ra lửa. Có 4 công nghệ lớn nhất tạo ra Chat GPT thì trong đó đã có 2 công nghệ là do người Việt Nam làm tác giả hoặc đồng tác giả. Người Việt Nam chúng ta đóng góp một phần cực kỳ quan trọng trong việc “tìm ra lửa” cho nhân loại.

Cụ thể, công nghệ Chat GPT được sinh ra từ Google, mà ở Google thì có 2 nhà khoa học đứng đầu là người Việt Nam, còn là đồng sáng lập Google Brain - đơn vị lớn nhất về AI của Google. Hiện nay 2 bạn đó vẫn làm ở Google. Một bạn sinh ra ở TP Hồ Chí Minh.

Thứ hai nữa, cách đây 10 năm chúng tôi ra mắt Bphone, có thể so sánh ngang ngửa với Apple, Samsung. Tôi vẫn đang dùng đây. Có rất nhiều thứ mà họ không có. Tất nhiên là mỗi hãng sẽ có đặc thù riêng của mình. Có nghĩa là chúng tôi làm không khác gì Apple với Samsung. Chúng tôi ký được hợp đồng với hơn 300 nhà cung ứng trên khắp thế giới. Apple cũng vậy, Samsung cũng vậy, cũng hơn 300 nhà cung ứng. Trên thế giới, chỉ có khoảng 5 quốc gia có thể làm được smartphone cao cấp như thế này. Nhưng phải nói thật như Bkav cũng chưa thành “Big Tech” thế giới, hay là các kỹ sư Việt Nam đóng vai trò quan trọng “tìm ra lửa” như tôi vừa nói thì hiện nay vẫn là người làm thuê tại Google.

Môi trường bất bình đẳng đang kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân

Vừa rồi, Bộ Chính trị, Đảng, đặc biệt là Tổng Bí thư và Thủ tướng rất quan tâm đến công nghệ và đặc biệt là bài phát biểu ngày 2/9 của Tổng Bí thư Tô Lâm về cách mạng chuyển đổi số, trong đó có nhắc lại khoán 10 và nói về quan hệ sản xuất. Sau đó tôi đã nghiên cứu rất kỹ. Bằng trải nghiệm thực tế của mình và sự nghiên cứu, tôi nghĩ tôi đã tìm ra được bản chất của vấn đề tại sao chúng ta không phát triển được.

Trước khi nói về bản chất, tôi xin nói thêm, thực tế về nguồn lực chúng ta tốt như vậy nhưng tại sao chưa phát triển được về mặt hiện tượng, lát nữa tôi sẽ trao đổi thêm về mặt lý luận.

Về mặt hiện tượng, trong ngành công nghệ thông tin, tôi làm công nghệ từ năm 1995, sau đó có vài công ty công nghệ thông tin khác vào khoảng năm 2000. Sau đó các doanh nghiệp công nghệ thông tin của Nhà nước bắt đầu tham gia từ năm 2010 tức là sau các công ty tư nhân khoảng 15 năm. Nhưng cách làm của các công ty nhà nước ở Việt Nam là các anh ấy tuyển người từ các công ty tư nhân trả lương cao gấp rưỡi, gấp đôi và bắt chước hệt những thứ gì chúng tôi làm. Nhưng với cơ chế nhà nước thì không thể sáng tạo được bởi vì các anh ấy chỉ cần lỗ 100 triệu hay 1 tỉ là các anh ấy vào tù, còn đây tôi bỏ cả nghìn tỷ tiền mặt để tôi làm. Đấy là tiền của tôi, tôi có quyền. Thế thì doanh nghiệp nhà nước không thể làm được như vậy.

Thứ hai, nhà nước là tư duy nhiệm kỳ thì không thể nào theo đuổi công nghệ được và dẫn đến là các anh ấy không thể làm được sản phẩm giống như các công ty tư nhân. Không làm được nhưng kết quả là các anh ấy lại cho bán với giá 0 đồng. Tất cả anh chị có thể hỏi các doanh nghiệp tư nhân của Việt Nam, tôi nghĩ đến 98% các anh chị ấy sẽ trả lời là đều gặp vấn đề này và đều trả lời được ngay đó là VNPT và Viettel họ là doanh nghiệp nhà nước. Họ tuyển nhân viên như vậy và họ làm, không làm được thì họ cho 0 đồng. 0 đồng cũng không ai mua, có ai cho các anh chị phần mềm hoặc điện thoại không sử dụng được thì 0 đồng các anh chị có lấy không ạ? Cho tiền cũng không lấy chứ ạ.

Bằng quyền lực Nhà nước, các anh chị lại nói với các Tổng giám đốc các Tập đoàn, Bí thư, Chủ tịch các Tỉnh hay là Bộ trưởng, mà các anh các chị ấy cũng không biết nhiều về công nghệ thông tin - phải nói thẳng thắn với nhau như vậy, thế là các anh chị ấy cho thay hết các phần mềm của các công ty tư nhân bằng các phần mềm của các công ty nhà nước nhưng nó hoạt động không tốt. 10 năm nay rồi nó vẫn không bằng phần mềm của các công ty tư nhân từ hàng chục năm trước. Đấy là thực tế ! Trong 1 hội nghị mà tôi phát biểu, có một số anh vô cùng ngạc nhiên bảo tại sao lại có chuyện này. Nhưng đấy là vấn đề của đất nước chúng ta. Tôi nói ở đây có các doanh nghiệp, các anh chị ngẫm vào ngành nghề mình. Lát nữa tôi sẽ nói sang vấn đề về lý luận (để giải thích hiện tượng này). Và kết quả là các công ty Nhà nước trong lĩnh vực công nghệ, ví dụ như VNPT và Viettel với tổng số nhân viên làm trong lĩnh vực công nghệ chỉ có từ trên dưới 2.000-3.000 người, doanh số chỉ vài chục tỷ đến vài trăm tỷ VNĐ, có nghĩa là doanh số mảng công nghệ của 2 doanh nghiệp nhà nước đó chỉ bằng 1 công ty vừa vừa của tư nhân. Trong khi phần còn lại là các công ty tư nhân, lực lượng lao động trong ngành công nghệ của chúng tôi là 1.200.000 người nhưng mà vì sự cạnh tranh của 2.000 người thuộc công ty nhà nước, nó triệt tiêu thị trường. Vì 0 đồng thì không ai mua bán nữa. 0 đồng thì một tỉnh hay một Bộ người ta muốn mua thì người ta bảo thằng này cho 0 đồng thì tại sao ông lại mua. Tại sao lại phải mua của ông khác, thế là nó triệt tiêu thị trường, vô cùng hệ lụy, cứ âm thầm như thế. Dẫn đến các công ty công nghệ tư nhân bị dẹp khỏi thị trường và các anh phải tìm đường ra nước ngoài. Tìm đường ra nước ngoài là làm outsource (làm gia công), là lấy công làm lãi, có thể đối với một doanh nghiệp chẳng hạn như FPT thì cũng là tốt nhưng nó không tốt cho nền kinh tế. 29.000 nhân viên của anh Bình mới tạo ra 1 tỷ USD tiền xuất khẩu nhưng tiền đó chỉ tương đương với xuất khẩu lao động. 29.000 người mới làm ra 1 tỷ USD thì làm sao mà chúng ta giàu được !

Trong khi các anh chị biết, OpenAI hay Deepseek khi họ ra mắt họ chỉ có 40 nhân viên thôi mà làm khuynh đảo cả thế giới, cả thế giới phải nhắc đến họ mà giá trị của họ lập tức lên đến hàng chục - hàng trăm tỷ USD với mấy chục nhân viên, tất nhiên sau đó họ nâng lên hàng nghìn nhân viên. Nhưng chỉ có 1.000 - 2.000 nhân viên thôi làm ra giá trị hàng trăm tỷ USD. Những người Việt Nam chúng ta thực sự có thể làm được việc đó. Nhưng chúng ta cần nhất là môi trường.

Cần thêm một “Khoán 10” trong Khoa học công nghệ và các lĩnh vực khác

Ở đây, tôi nói về thực tế tôi trải nghiệm. Tôi nói không phải với sự bức xúc mà tôi vẫn kiên nhẫn làm tất cả các loại công nghệ, nhưng mà đến một ngày, ngày 2/9 năm ngoái, TBT Tô Lâm có bài phát biểu có nói về quan hệ sản xuất trong bài viết của TBT về cách mạng chuyển đổi số. Tôi đã bỏ ra một tuần để nghiên cứu về triết học, vì ngày xưa học mà không để ý, sau đó thì tôi có nghiên cứu và tôi thấy nó quá tuyệt vời.

Tức là, năm 1945 sau khi giành độc lập thì chúng ta áp dụng chủ nghĩa xã hội một cách lý tưởng. Áp dụng quan hệ sản xuất một cách lý tưởng xa rời với lực lượng sản xuất lúc đấy là gồm có tư liệu sản xuất là đồng ruộng và lực lượng lao động là người nông dân. Thế thì làm theo lao động và hưởng theo nhu cầu là không thể được và chúng ta đã có 40 năm trả giá. Sau đó Nghị quyết 10 ra đời, chúng ta thay đổi điều đó, là chấp nhận hộ cá thể và dẫn đến sự bùng nổ trong lĩnh vực nông nghiệp. Đang từ 2.000.000 hộ thiếu đói vào năm 1987 thì sau một năm có “Khoán 10” (khoán 10 năm 1988), năm 1989 chúng ta đã xuất khẩu 1,2 tấn lúa gạo, đứng thứ 3 thế giới chỉ sau Thái Lan và Mỹ. Tức là chỉ bằng một văn bản, ngày hôm sau mọi thứ thay đổi và đất nước trở nên xuất khẩu đứng thứ 3 thế giới từ 2.000.000 hộ thiếu đói. Thế thì trong lĩnh vực công nghệ và tất cả các lĩnh vực khác, sau khi tôi nghiên cứu, tôi thấy nó cũng giống như thế và chúng ta cần một “Khoán 10”.

Vừa rồi, Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68 cũng được kỳ vọng là Khoán 10 và tôi cũng tham gia rất nhiều trong quá trình hình thành 2 Nghị quyết này, nhưng tôi thấy chúng ta vẫn còn thiếu một nghị quyết nữa, đó là Nghị quyết về Doanh nghiệp nhà nước.

(Quay lại nói về thời điểm trước và sau “Khoán 10” trong nông nghiệp), trước đây thì tất cả mọi thứ do các hợp tác xã (HTX tức là Nhà nước) làm hết. Đến năm 1981, chúng ta có Khoán 100 (Chỉ thị 100 của Ban Bí thư), tức là năm 1981, chúng ta đã bắt đầu chấp nhận hộ cá thể. Có 3 mối quan hệ sản xuất: Quan hệ sản xuất = Quan hệ SỞ HỮU tư liệu (1) + Quan hệ PHÂN CÔNG lao động (2) + Quan hệ PHÂN PHỐI sản phẩm (3), thì Chỉ thị 100 chúng ta sửa được mối quan hệ về phân công lao động (2), tức là từ chỗ HTX làm hết thì đã chấp nhận hộ cá thể, tức là hộ cá thể được phép cày cấy trên mảnh ruộng của mình nên họ chăm lo cho nó tốt. Nhưng mà chăm lo xong thì có thể bị HTX cướp mất sản lượng, phân công người khác vào làm trên mảnh ruộng của mình. Đấy là quan hệ sản xuất về sở hữu (1) và quan hệ sản xuất về phân phối (3) chúng ta chưa làm tốt, nên sau Chỉ thị 100, năm 1981 cho hộ cá thể kinh doanh, sản lượng tăng lên nhưng năm 1984 lại giảm xuống, đến năm 1987, hộ nông dân không nhận khoán nữa dẫn đến là thiếu đói.

Và đến năm 1988 (sau 7 năm rút kinh nghiệm từ Khoán 100) chúng ta có “Khoán 10”, lúc đó chúng ta sửa nốt cả 3 mối quan hệ, tức là về sở hữu (1) cho phép hộ cá thể được quyền sử dụng đất tối thiểu 15 năm và về phân phối (3) cho phép hộ cá thể được giữ lại tối thiểu 40% sản lượng, như vậy hộ cá thể yên tâm cày cấy trên mảnh ruộng của mình và sản lượng có lớn thì người nông dân có lớn, dẫn đến kích thích sự lao động của hàng triệu, hàng triệu hộ cá thể. Và dẫn đến chúng ta xuất khẩu lúa gạo top dẫn đầu thế giới chỉ sau có 1 năm.

Tại sao cùng 40 năm đổi mới như Trung Quốc mà Trung Quốc đứng thứ 2 thế giới, còn chúng ta vẫn nghèo?

Quay lại câu chuyện về khoa học công nghệ và các lĩnh vực khác, tôi thấy thế này. Tôi quay lại nghiên cứu về Trung Quốc. 40 năm đổi mới của chúng ta, Trung Quốc họ cũng đổi mới 40 năm nhưng tại sao Trung Quốc lại đứng thứ 2 trên thế giới mà chúng ta lại vẫn nghèo. Thế thì tôi phát hiện ra là họ đã điều chỉnh được vấn đề về quan hệ sản xuất rất là tốt. Đó là vào năm 1979, sau khi ông Đặng Tiểu Bình đi thăm Nhật Bản, Hàn Quốc, đặc biệt là Singapore, ông ấy học ông Lý Quang Diệu. Năm 1979, ông Đặng Tiểu Bình phát biểu như thế này: Hóa ra thì kinh tế thị trường đã có từ thời phong kiến, có nghĩa là năm 1800 bao nhiêu đó (thế kỷ 19) kinh tế thị trường đã có ở Thượng Hải. Chúng ta thấy trong các phim ấy, khi đó Thượng Hải lúc đó đã có thị trường trái phiếu, có nghĩa đó là thị trường. Như vậy kinh tế thị trường không phải là đặc sản của tư bản chủ nghĩa mà có từ thời phong kiến, có ở tư bản và cả ở chủ nghĩa xã hội.

Sau đó họ tiếp tục hoàn thiện đến năm 1992, họ đưa chính thức vào văn kiện Đại hội Đảng và với “Thuyết 3 đại diện” lúc đó chính thức chấp nhận và họ đã thực sự điều chỉnh cả 3 mối quan hệ sản xuất đó (quan hệ sở hữu, quan hệ phân công, quan hệ phân phối). Nhưng tôi thấy rất tiếc là năm 1979, họ lại sang đánh Việt Nam và chúng ta có xu hướng không nghe những gì họ nói, những gì họ làm dẫn đến chúng ta chưa sửa được hết.

Kiến nghị: Cổ phần hóa toàn bộ Doanh nghiệp nhà nước trong CNTT và du lịch - tháo gỡ đúng rào cản

Vậy thì, bây giờ lĩnh vực công nghệ của chúng tôi chỉ cần VNPT và Viettel cổ phần hóa và thoái vốn khỏi mảng công nghệ thông tin thì tôi đảm bảo sau 1 năm chúng ta sẽ có Big Tech vươn ra thế giới. Giống như khoán 10 sau 1 năm chúng ta thay đổi đất nước và đến bây giờ ngành nông nghiệp vẫn có được giá trị như vậy còn tất cả các ngành khác thì đều chưa được. Tương tự ở đây có du lịch tôi cũng thấy như thế này. Hôm vừa rồi Thủ tướng có đề nghị “Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng” là các anh đưa ra tư vấn làm sao để năm nay 8%, thì tôi có viết trong kiến nghị như này: Hàng chục năm nay chúng ta đã rất phấn đấu, mọi người đều phấn đấu, nhưng chỉ có 1 năm hy hữu là chúng ta được 8% trở lên, vậy thì có cố gắng nữa chúng ta cũng khó có thể được. Nó phải là một thứ mà chưa bao giờ làm, một thứ cực kỳ đặc biệt. Thế thì tôi có kiến nghị là, trước tiên trong năm nay cổ phần hóa tất cả các công ty nhà nước trong lĩnh vực Công nghệ thông tin và Du lịch. Hai mảng này có độ 3.700.000 lao động, 3,7tr lao động này tăng 15% là chúng ta có 2% GDP ngay. Bình quân chúng ta đang có khoảng 6%, có thêm 2% nữa là 8%. Thực ra, nó phải là những gì đó thật đột phá thật đặc biệt. Và từ nãy đến giờ tôi nói đủ minh chứng rằng chúng ta đang bị kìm hãm rất là lớn, và chỉ có việc gì đó bị kìm hãm rất lớn thì với một dân tộc rất thông minh như thế này mới chưa làm được, thì chỉ cần cởi trói việc đó (tháo gỡ đúng rào cản - BBT).

Lý luận hàn lâm để không còn băn khoăn “vai trò điều tiết thị trường của Nhà nước ở đâu"?

Và tôi nghĩ rằng, vậy thì vấn đề về lý luận lớn nhất mà chúng ta phải điều chỉnh lại kim chỉ nam, đó là kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tất cả các anh chị ở đây và tôi cũng đã hỏi rất nhiều các anh khác, kể cả các anh chị ở “Hội đồng Lý luận Trung ương”, thì mỗi người nói về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa một kiểu. Kim chỉ nam nhưng mà nó hơi lúc lắc (mỗi người một kiểu) như thế này và mọi người đều coi nó là cái gì đó nhạy cảm. Nhưng tôi nghĩ rằng nó không hề nhạy cảm sau khi nhìn vào thực tế và sau khi nghiên cứu bài của Tổng Bí Thư và tìm hiểu cả Trung Quốc nữa, tôi nghĩ, bản chất kinh tế thị trường là của nhân loại thì chúng ta cũng đã biết. Vậy thì chúng ta nên tách ý thức hệ ra, giữa kinh tế thị trường nó là khoa học, là nhân loại, kể cả chúng ta áp dụng Adam Smith với bàn tay vô hình. Tôi cũng đã tìm hiểu về Adam Smith và bàn tay vô hình mà chủ nghĩa tư bản đã áp dụng rất thành công, trở thành bùng nổ của chủ nghĩa tư bản. Adam Smith vẫn nói: Nhà nước vẫn phải can thiệp vào bởi vì thị trường tự do cũng có sự bất bình đẳng và lúc đó cần có sự can thiệp của Nhà nước để điều chỉnh. Như vậy hóa ra Thuyết Adam Smith cũng rất giống với chủ nghĩa xã hội. Vậy thì chúng ta chỉ cần áp dụng kinh tế thị trường, định nghĩa chính xác nó là: thị trường tự do và có sự điều tiết của chủ nghĩa xã hội theo cách không bỏ ai lại phía sau. Tôi rất thích câu nói của Thủ tướng: “Không bỏ ai lại phía sau”. Đó là sự nhân văn của xã hội ta và của chủ nghĩa xã hội. Vậy thì hai thứ đó cộng lại thì không có gì nhạy cảm cả. Nhà nước chỉ cần tập trung vào các vấn đề an ninh, quốc phòng, an sinh xã hội, môi trường mà như anh Lịch (TS Trần Du Lịch, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế TP HCM) nói. Chúng ta đừng như Tấm Cám, tự trộn thóc với gạo và chúng ta tự ngồi nhặt. Không bao giờ nhặt được. Tôi đã thấy là không bao giờ bình đẳng Nhà nước với Tư nhân được. Hôm trước trong một buổi họp, có cả chị Hồng - Thống đốc ngồi đây, tôi đã nói là ngành ngân hàng của chị, ví dụ trước mặt cô nhân viên ngân hàng, có 1 doanh nghiệp nhà nước và 1 doanh nghiệp tư nhân cùng vay tiền, thì cô nhân viên này sẽ cho doanh nghiệp tư nhân vay hay doanh nghiệp nhà nước vay?, tôi chắc chắn cô nhân viên đó sẽ nói là cho doanh nghiệp nhà nước vay, bởi vì điều đó là trong tâm lý tự nhiên (sẽ nghiêng về nhà nước) và chúng ta không có cách nào có thể thể chế hóa bằng luật pháp để mà tạo ra sự bình đẳng được. Chỉ có thể là TÁCH nó ra để doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân không trùng với nhau, không cạnh tranh nhau. Giống như công nghệ, hiện nay là cạnh tranh nhau và dẫn đến triệt tiêu sức lao động, dẫn đến không thể phát triển được.

Vậy bây giờ chúng ta cần định nghĩa đúng, Nhà nước chỉ tập trung vào những thứ mà Tư nhân không làm được, tư nhân không muốn làm hay nói cách khác là Nhà nước tập trung vào các vấn đề an ninh, quốc phòng, an sinh xã hội. Còn lại để Tư nhân sẽ cạnh tranh với nhau tự do thì đảm bảo tất cả mọi việc họ đều làm được, giống như ở Mỹ, họ làm được tất cả mọi thứ, Trung Quốc gần đây họ cũng gần làm được mọi thứ. Tôi tin rằng chúng ta cần 1 Nghị quyết về Doanh nghiệp Nhà nước nữa thì mới điều chỉnh đầy đủ được mối quan hệ này, tạo được môi trường như anh Lịch nói, và tự tư nhân sẽ cạnh tranh sòng phẳng với nhau. Khi đó, đất nước chúng ta sẽ trở nên là một nước phát triển hàng đầu thế giới. Tôi tin tưởng như vậy.

Bkav